Achter de etalages in de Beethovenstraat schuilt een tragische oorlogsgeschiedenis
Een dame met een DUITS accent staat bij de slager. Bestelt een half onsje vleeswaren, maar wil wel eerst proeven en zegt dan af. Toch liever iets anders. Frank van Kolfschooten kwam ze regelmatig tegen, stond vaak achter ze in een winkel en raakte ervan in de ban. Het gevolg: De Beethovenstraat, een biografie.
Een boek met historische waarde, en veel oorlogsverhalen, maar ook hoe het aanzicht van de prestigieuze winkelstraat in de loop der jaren veranderde. Waar de PC Hoofstraat bekendstaat om de luxe en duurdere kleding en luxueuze artikelen, was de Beethovenstraat in de jaren 60 en 70 een delicatessenstraat, “De faam van de winkels met exquise etenswaren uit binnen- en buitenland, reikte toen tot ver buiten de stadsgrenzen. Door stijgende huren en toegenomen concurrentie van supermarkten verdwenen steeds meer middenstanders, om plaats te maken voor doorsnee winkelketens.”
De eerste druk kwam in 1997 van de drukpers, toen nog om en nabij de 28.000 woorden. Via lezers kwamen meer verhalen naar boven en dus verscheen er een nieuwe editie, in 2015 en nu ruim 40.000 woorden en de groei is er duidelijk nog niet uit. Eind november verscheen een derde druk, opnieuw aangevuld met nieuwe verhalen en inmiddels gevuld met een kleine 60.000 woorden.
“Die dames met dat accent intrigeerden me”, vertelt de schrijver/journalist, die zelf sinds 1992 in de Beethovenstraat woont. Frank: “En ik ben me erin gaan verdiepen. Het bleken Joodse vrouwen die net voor de oorlog – met de opkomst van Hitler – uit Duitsland waren gevlucht en uiteindelijk de daaropvolgende oorlog hadden overleefd.” De Beethovenstraat, die in de jaren 20 van de vorige eeuw veel leegstand kende, met zijn luxe en grote appartementen was in trek bij deze families, die vaak ook de financiële middelen hadden om de duurdere woningen te betrekken.
Hij doet al bijna dertig jaar onderzoek naar de geschiedenis van deze straat. “De Beethovenstraat, de belangrijkste winkelstraat in het Plan Zuid van Berlage, gaat door voor chic, maar achter de luxe etalages schuilt een tragische oorlogsgeschiedenis. Voor de oorlog woonden er veel Nederlandse Joden in en rond de Beethovenstraat, en na 1933 kwamen daar dus veel Duits-Joodse vluchtelingen bij. Zij drukten hun stempel op het karakter van de straat. Tijdens de bezettingsjaren coördineerden de nazi’s vanuit twee panden in de buurt de Jodendeportaties en de bestrijding van het verzet. Deze periode heeft een diep spoor getrokken door het Beethovenkwartier.”
De verhalen die hij wist te vergaren en via het boek openbaar werden, leidden tot meer verhalen. “Mensen die het boek hadden gelezen, of er via anderen over hoorden, kwamen met nieuwe verhalen. En ze benaderden mij zelf, omdat ze de beschreven personen in het boek kenden, soortgelijke verhalen uit eigen ervaring konden vertellen.” Maar niet alle verhalen waren betrouwbaar, stelt Frank, dus dat betekende veel documentatie opzoeken, in archieven duiken en veel speurwerk. “Nu hebben we internet en kun je via google veel terugvinden, maar ten tijde van de eerste druk was dat er nog niet.”
Bijvoorbeeld het verhaal over Café De Paris, halverwege de vorige eeuw gevestigd op nummer 9 in de Beethovenstraat en een ontmoetingsplaats voor Duitse Joden. Frank kreeg via internet contact met de kleinzoon van de toenmalige uitbaatster. Hij ontving – met zijn ouders woonachtig in Engeland – in zijn babytijd veel brieven van zijn oma. Alhoewel hij deze uiteraard niet kon lezen, waren de brieven wel degelijk aan hem gericht. Het was het voor haar dé manier om haar liefde voor hem te tonen, naar hem toegaan was in de oorlogstijd onmogelijk. “Ik heb de brieven mogen lezen en die hebben me veel inzicht gegeven.”
Dan: “Maar zo ben ik ook benaderd door een man die me vertelde blij te zijn dat ik in het boek niet over zijn vader had geschreven. Wat speurwerk via internet leverde op dat zijn vader – destijds eigenaar van een radiowinkel in de Beethovenstraat – na de oorlog ter dood was veroordeeld, later omgezet in 21 jaar celstraf. Hij had tijdens de oorlog namelijk veel Joden voor geld uitgeleverd aan de Duitsers. Uiteindelijk heeft dat verhaal toch de volgende editie gehaald ja, nadat ik het had laten lezen aan de zoon. Hij vond het natuurlijk moeilijk om de details te horen over de misdaden van zijn vader, maar heeft uiteindelijk zelfs deelgenomen aan groepswandelingen door de straat die ik geef.”
Zo staat het boek bol van de oorlogsverhalen. “Veel oorlogsverhalen zijn verschrikkelijk, maar sommigen zijn nog erger dan verschrikkelijk. Ik probeer wel steeds weer andere verhalen te vinden. Niet steeds dezelfde insteek, want er zijn legio soortgelijke oorlogsverhalen.” De editie uit 2015 is met bijna de helft uitgebreid, met historische foto’s en met veel onbekende verhalen over de oorlog, maar bijvoorbeeld ook met een verhaal over de recente liquidatie op klaarlichte dag.
“Het boek eindigt met de meest recente ruimtelijke ontwikkelingen aan de Zuidas, waarbij de Beethovenstraat is doorgetrokken tot de grens met Buitenveldert. Planologen beloven de Beethovenstraat een gouden toekomst als Station Zuid een steeds belangrijker toegangspoort wordt tot Amsterdam. De Beethovenstraat, altijd al ‘De koningin van Plan Zuid’, kan zich dan ontwikkelen tot een winkelboulevard met internationale allure.”
Vandaar de toevoeging ‘een biografie’ in de titel, omdat het boek vanaf de eerste steen verhaalt over de levensloop van de Beethovenstraat in al zijn facetten.
Frank van Kolfschooten
De Beethovenstraat. Een biografie
Uitgeverij De Kring, € 22,50