Waar is ze gebleven, het beeld van Jan Willem Havermans op de Bernard Zweerskade?
Ze is gemaakt in de periode 1930-1940. Mogelijk in opdracht van een particulier. Haar geestelijk vader is kunstenaar Jan Havermans. Zijn kleinzoon, Hans, is op zoek naar haar, het beeld van de vrouw dat ooit in de tuin van de Bernard Zweerskade nummer 17 heeft gestaan. “Ik hoef het niet te hebben, maar zou gewoon graag willen weten waar het is gebleven.”
Jan Willem Havermans (1892-1964), een autodidactisch en veelzijdig kunstenaar, die in zijn actieve loopbaan een diversiteit aan kunstwerken heeft afgeleverd. Overtuigd communist ook, lid van het bestuur van de CPN (Communistische Partij Nederland) én iemand die zich – met name in de jaren na de Tweede wereldoorlog – hard maakte voor de kunst. Destijds schreef hij in opdracht van de Voorlopige Raad van de Kunst een tweetal rapporten over de sociale positie van kunstenaars in Nederland. “In zijn jonge jaren (de jaren 20 van de vorige eeuw, red.) was hij nog betrokken bij de oprichting van de Rapaille Partij, die zelfs Had-je-me-maar (Een Amsterdamse zwerver en straatmuzikant, red.) in de gemeenteraad wist te krijgen”, vertelt kleinzoon Hans Havermans. “Zo heeft hij ooit ook de eerste vier gedichten van Hendrik Marsman – die pas veel later werden gepubliceerd – in een houtsnede bewerkt.”
Hij heeft al de nodige verhalen over zijn grootvader ontdekt en verzameld. Hans Havermans heeft hem echter in levenden lijve niet of nauwelijks gekend. Inmiddels gepensioneerd, probeert hij op allerlei manieren een zo compleet beeld van zijn grootvader en zijn werk te krijgen. “Mijn grootouders zijn gescheiden toen ik heel jong was, en ik ben met mijn ouders op mijn twaalfde – ik kwam pas terug toen ik 24 jaar was – naar Frankrijk geëmigreerd. Dus ik heb hem als opa nauwelijks gekend. We hadden niet zo veel contact met hem”, vertelt Havermans achter een stapel imposante boeken vol beeldmateriaal van het werk en over het leven van Jan Havermans. “Toen ik een keer op zijn naam googelde, kwam ik hem tegen in een artikel over een andere kunstenaar en werd hij een vergeten grootheid genoemd. Dat wekte mijn interesse en toen wilde ik wel meer weten wat voor man en wie hij nu eigenlijk was. Hij is toch mijn opa.”
Internet, boeken van en over kunstenaars waarin zijn grootvader werd genoemd. Hij las vakliteratuur en tijdschriften, sprak met kunsthistorici en ging op zoek naar verhalen van derden, zoals oud-leerlingen. Hij greep alles aan om meer over zijn kunstzinnige opa te weten te komen. Het beeld dat hij van Jan Havermans kreeg, werd steeds gedetailleerder. “Hij was docent aan de ongesubsidieerde Nieuwe Kunstschool, die hij samen met Paul Citroen en Charles Roelofsz in 1933 had gesticht en waar hij zijn pupillen voornamelijk de kunst van modeltekenen bijbracht”, weet Havermans nu. Zijn opa was een getalenteerd kunstenaar, die tientallen kunstwerken maakte: houtsnedes en schilderijen en vanaf zijn dertigste een groot aantal beelden; ook in opdracht van particulieren en bedrijven.
Zes buitenbeelden daarvan zijn – naast een aantal reliëfs op bepaalde Amsterdamse panden en in gevels – verdeeld over verschillende locaties in de stad. Drie zijn bij elkaar terug te vinden in stadsdeel Zuid. Tegenover het Hilton aan de Apollolaan staat Minerva, een beeld dat ooit werd gestolen en 31 jaar later door een kunstdetective werd teruggevonden. “Bij een kunsthandelaar, die het te goeder trouw had gekocht. Toen is het beeld weer op de originele plek teruggezet.” Richting het zuiden vind je hoog boven de grond verheven het beeld De Rustende Atleet, die uitkijkt over het Minervaplein.
Meer de Apollolaan af, bij het kruispunt met de Beethovenstraat, staat het Verzetsmonument. “Voor de middelste van de drie mannen heeft beeldhouwer Karl Pelgrom geposeerd, de oom van schrijver Herman Koch”, vertelt Havermans.
Andere beelden van Jan Havermans zijn te vinden aan de Burgemeester De Vlugtlaan – de Bouwvakarbeider, als eerbetoon aan de opkomst van Nieuw-West – aan de Meteorensingel in Amsterdam-Noord – het Oorlogsmonument – en verscholen achter de poort van het De Mirandabad de Waternimf. “En er zijn er ongetwijfeld meer geweest, die bij bedrijven hebben gestaan of in particulier bezit zijn”, vervolgt hij. “In panden van de PTT, het voormalig PostNL, hebben ook beelden van hem gestaan, maar die zijn allemaal mogelijk verkocht en verdwenen. Er staan er ook een aantal, weet ik, opgeslagen in depots.”
Zo kwam hij via een van de fotoboeken van Jan Havermans, die hij van zijn nicht uit Nice kreeg, een onbestemd beeld tegen dat zijn aandacht trok.“Ik kon dit beeld op geen enkele manier thuisbrengen. Natuurlijk zijn er ongetwijfeld veel meer verdwenen, maar hier had ik een foto van met op de achterkant tekst waardoor ik meer informatie had.” Het stond aan de Bernard Zweerskade, het getal 17 staat op de sokkel, 1930-1940 op de achterkant van de foto. “Het moet ongeveer een meter hoog zijn, en ik vermoed dat het in de tuin van Bernard Zweerskade 17 hebben gestaan. Natuurlijk heb ik navraag gedaan en voormalige eigenaren proberen te vinden, maar zonder resultaat. Ik hoop dat oudere buurtbewoners er iets van weten, misschien foto’s hebben of me iets meer kunnen vertellen. Mogelijk wordt het herkend door de huidige eigenaar. Ik hoef het niet te hebben, maar zou gewoon graag wat meer informatie willen hebben. En mogelijk kom ik daardoor ook weer meer te weten over mijn opa.”
Zijn interesse voor het werk en leven van Jan Willem Havermans – geboren in Rotterdam, overleden in Amsterdam – gaat echter veel verder dan dit ene beeld. “Er is ongetwijfeld nog zo veel over hem te weten te komen en er zijn zeker nog een groot aantal kunstwerken van hem te vinden”, denkt Havermans. “Als mensen meer over Jan Willem Havermans weten, hem hebben gekend of in bezit zijn van zijn kunstwerken, dan zou ik graag in contact komen met ze. Niet dat ik de kunstwerken allemaal wil hebben, maar alleen al met foto’s en teksten kan ik zijn leven voor mezelf meer compleet maken.”
Wilt u reageren op dit verhaal, herkent u het beeld dat aan de Bernard Zweerskade heeft gestaan of heeft u meer informatie over Jan Willem Havermans, dan kunt u een e-mail sturen naar: novrimedia@gmail.com