Een toga ontwerpen is een vak apart, een ambacht dus
Een toga is een toga, toch? Nou, niet dus. Een professor aan de UvA loopt er heel anders bij dan de advocaat in de rechtbank aan de Parnassusweg, en de rechter aldaar drapeert een andere toga rond zijn schouders dan de babs doet. Togamaker Helin Sahim weet er alles van.
Haar vak is zeldzaam aan het worden. Verspreid over het land zijn toga-ontwerpers op de vingers van beide handen en misschien wel van één hand te tellen. En Helin is er daar een van, al had ze in haar stoutste dromen niet kunnen vermoeden dat ze ooit togamaker zou worden. Zelfs nog niet, toen ze net na de eeuwwisseling vanuit Koerdisch gebied in Turkije vanwege politieke problemen naar Nederland verhuisde.
Ze bezocht Karaman Kazanci, een bekende van de familie én kleermaker die niet veel eerder eigenaar was geworden van de firma G.J. Rhebergen togamakerij. “Hij vroeg me een keer wat knopen aan een toga te maken, zo ben ik er eigenlijk ingerold”, vertelt ze bijna twintig jaar later. “Ik vond het wel interessant, al die verschillende toga’s en stap voor stap ging ik steeds verder.” Ook Karaman ontdekte dat Helin wel belangstelling had voor het vak. “Hij zei dat hij al meerdere keren iemand had willen opleiden, maar nog niemand was tegengekomen die zo geïnteresseerd was in het maken van toga’s als ik. En ik wilde wel graag. Hij heeft me alle facetten van het vak bijgebracht.”
En nu, twee jaar na het overlijden van Karaman, heeft Helin de zaak overgenomen en bewaakt ze de traditionele manier van het ambachtelijk maken van toga’s met hart en ziel. Want dat het niet even wat stofjes aan elkaar naaien is, zie je direct aan de toga’s die overal in de kamer hangen. Het is van begin tot eind puur handwerk, vertelt Helin. “Dat begint al bij het eerste contact met de klant, want elke toga wordt op maat gemaakt en elk lichaam is weer anders. Het hele proces start met het patroon tekenen, alles wordt met de hand gedaan.”
Het kledingstuk verschilt per beroepsgroep; hoogleraren – waarbij elke faculteit ook weer zijn eigen model heeft –, advocaten, rechters en predikanten, en dan zijn er ook nog verschillen in de modellen voor dames en heren. Ook de bijbehorende baretten en befjes, die eveneens met de hand worden gemaakt, verschillen per beroepsgroep. Zijn de toga’s voor onder andere advocaten en rechters allemaal zwart, de babs – bijzondere ambtenaar van de burgerlijke stand – heeft iets meer vrijheid om zijn eigen kleur te kiezen. “Maar verder moet elke toga aan bepaalde voorschriften voldoen”, legt Helin uit. En dat geldt ook voor het plaatsen van emblemen en logo’s. “Alleen aan de binnenzijde kan iets persoonlijks – bijvoorbeeld de kleur – worden aangebracht. Zo heb ik ooit voor iemand op verzoek een vlag aan de binnenzijde geborduurd.”
Een beetje toga maken is erg arbeidsintensief en vraagt toch al gauw om twee (advocatentoga) tot vijf werkdagen (hoogleraar). “Je hebt nu eenmaal geen standaard lichaam”, zegt Helin lachend. Ze heeft zelfs een keer een klant gehad, bij wie de ene arm twee centimeter langer was dan de andere. “Je bent met de hand centimeter voor centimeter met een toga bezig. Ga je een millimeter de fout in, dan moet alles opnieuw.”
Jaarlijks gaan er om en nabij de tweehonderd nieuwe toga’s bij haar de deur uit. Verder heeft ze herstelwerk van toga’s die soms wel decennia oud zijn. “Ik heb toga’s in mijn handen gehad uit de jaren 80 of die zestig jaar geleden door de voormalige eigenaar de heer Vos is gemaakt. Daaraan zie je dat het degelijk vakwerk is. Een ambachtelijk gemaakte toga gaat echt heel lang mee.”
Zoals gezegd zijn er verspreid over het land nog maar een paar ambachtelijke togamakers. Het is moeilijk om een opvolger te vinden, weet Helin uit ervaring, al heeft ze nu wel stagiaires in dienst. “Het kost je vier tot vijf jaar om het vak goed te leren, maar ik hoop wel dat ik iemand vind die het kan overnemen. Klanten die een toga willen, verdienen een op de traditionele manier ambachtelijk gemaakte toga van topkwaliteit.”
Togamakerij Rhebergen
Amsteldijk 18E
Tel: 020-6629514 / 06-53395126
Foto: Lex Banning
Firma G.J. Rhebergen togamakerij vindt zijn oorsprong in de marktkraam met zeemleren handschoenen van Anton Huf, in de jaren 80 van de negentiende eeuw. Zoon Julius, die samen met zijn broer Eduard de verantwoording had gekregen over de modezaak van hun vader in de Kalverstraat, startte voor de eeuwwisseling naar de twintigste eeuw met het ontwerpen van toga’s.
In 1922 deed Julius de zaak over aan enkele personeelsleden, onder wie coupeur G.J. Rhebergen, die begin jaren 30 de zaak overnam en zijn naam aan de firma verbond. Die naam bleef voortbestaan, toen coupeur J.T. De Vos en zijn zoon de nieuwe eigenaren werden. Zo ook onder kleermaker Karaman Kazanci, die in 1991 de zaak overnam.
Hij leidde sinds Helin Sahim op, die sinds het overlijden van Karaman Kazanci in 2020 de zaak een de Amstelkade 18E runt. Zij heeft meerdere leerlingen om het traditionele toga maken aan over te dragen.