Historisch Etty Hillesum-huis dreigt uit het straatbeeld te verdwijnen

De sloopkogel hangt boven de panden, maar voor hoelang nog…

Het ging er soms hard aan toe in de commissievergadering van 15 april in de Stopera, waar de sloopplannen van de zogenoemde Etty Hillesum-panden aan de Gabriel Metsustraat 2-6 ter sprake kwamen. Steeds meer raadsleden maken zich hard voor behoud van de panden. Vooralsnog hangt de sloopkogel even stil, maar voor hoelang nog.

“De dreiging van sloop speelt al een jaar”, stelt Tiers Bakker, gemeenteraadslid voor SP. Hij is door omwonenden betrokken geraakt en inmiddels ook fel tegenstander van de sloop van de bewuste panden. “Er is al genoeg gesloopt in de stad, toen in de jaren 90 een sloopgolf door de stad spoelde. Mijn hart breekt soms als ik door de stad fiets en zie waar delen van het stadsgezicht zijn verdwenen.” Hij is blij dat daarin een kentering is gekomen, maar waakt voor incidentele sloopprojecten zoals die in de Gabriel Metsustraat.

De panden vormen een belangrijk deel van het stadsgezicht aan de zuidkant van het Museumplein, waarop de (voormalige) bewoners van de panden vrij uitzicht hebben, schuin tegenover het Amerikaanse consulaat met links zicht op het Concertgebouw. De gevels zijn opzienbarend goed bewaard en hebben een zekere architectonische maar niet in mindere mate ook monumentale waarde. Desalniettemin staan de drie panden niet op de monumentenlijst en zijn dus niet beschermd. “Er is nu een verzoek ingediend om de panden versneld op die lijst te krijgen”, weet Tiers Bakker.

Maar er speelt meer mee, zoals de emotioneel cultuurhistorische waarde. De Joodse Etty Hillesum (1914-1943) is een van de voormalige bewoonsters van het huis op nummer 6. Daar schreef zij haar indringende en wereldwijd vermaarde dagboeken, die onder de titel Het Verstoorde Leven werden uitgegeven. Het was haar laatste woonhuis voor Hillesum naar Westerbork werd gedeporteerd. Haar dagboek eindigt op 6 september 1943 met het bericht van een vriend, een dag voordat ze naar Auschwitz werd afgevoerd. Eind november werd ze daar op 29-jarige leeftijd vermoord. Aan de gevel hangt ter nagedachtenis een plaquette. Een vergelijk met het wereldberoemde Anne Frank Huis, dat door protesterende omwonenden en tegenstanders van de sloop wordt getrokken, is dan ook zeker niet onterecht.

Maar zelfs deze wetenschap weerhield eigenaar en vastgoedmagnaat Ronald Egger er niet van vorig jaar een sloopvergunning aan te vragen, die op basis van adviezen van de ambtelijke commissies werd goedgekeurd. Later, onder maatschappelijke druk en een bezwaarprocedure, wijzigde hij zijn aanvraag en ging er een streep door een eerder geplande parkeergarage onder de nieuwbouw op de plaats van de van de panden. Naar verluidt is het ook de bedoeling dat de voorgevel behouden blijft.

Termen als ‘vastgoedcowboy’ en ‘megalomaan vastgoedmagnaat’ schalden die bewuste vergadering door de Commissiezaal. Bakker weet zich naar eigen zeggen inmiddels gesteund door collega-raadsleden van andere partijen als GroenLinks, CDA en VVD. Hij wil ook omliggende musea en kunstenaars inschakelen om te vechten voor het behoud van de panden. “We kunnen als gemeenteraad van Amsterdam de sloop niet verbieden, als wordt voldaan aan de regels die door de raad zelf zijn opgesteld”, erkent hij.

Stadsdeelvoorzitter Sebastiaan Capel waardeert de betrokkenheid en inzet van bewoners. “Daar ben ik echt heel blij mee en juich ik ook toe”, reageert hij. De beslissing of tot sloopt kan worden overgegaan ligt bij het dagelijks bestuur van het stadsdeel, maar dat wil niet zeggen dat de voorzittershamer van Capel ook als sloophamer fungeert. “Er zijn ambtelijke commissies die op basis van deskundig onderzoek een integer, zorgvuldig en onderbouwd advies uitbrengen, dat door het DB in 99 van de 100 gevallen wordt gevolgd’’, aldus Capel. “Ook speelt een advies van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (voorheen Welstandscommissie, red.) een belangrijke rol.”

Er geldt zogenaamde ‘voorbescherming’ van het pand met ingang van de datum waarop de eigenaar van het monument de kennisgeving van het voornemen tot aanwijzing als gemeentelijk monument ontvangt. Momenteel wordt onderzocht welke werking de voorbescherming heeft voor de al in 2019 verleende maar nog niet onherroepelijke omgevingsvergunning.

Hoe het verder gaat lopen is ongewis. Capel: “De erfgoedvereniging Heemschut heeft het stadsdeelbestuur gevraagd om geen medewerking te verlenen aan deze plannen. Aanvullend heeft erfgoedvereniging Cuypers Genootschap een verzoek ingediend om de panden aan te wijzen als gemeentelijk monument. Deze aanvraag is ‘ontvankelijk” en zal daarom in behandeling worden genomen.” In de week van 20-24 april is hierover mogelijk een besluit genomen. Hierbij spelen de afdeling Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam en opnieuw de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit een rol.

“We willen een goede afweging maken tussen het behoud van monumentale waarden, de erfgoedbelangen en de overige ruimtelijke en maatschappelijke belangen”, vervolgt Capel. “Gezien de situatie zal deze procedure met spoed worden doorlopen. We verwachten dat dit besluit nog voor de zomer genomen wordt.” Er geldt zogenaamde ‘voorbescherming’ (dus verbod op sloop) van het pand met ingang van de datum waarop de eigenaar van het monument de kennisgeving van het voornemen tot aanwijzing als gemeentelijk monument ontvangt. “Momenteel wordt onderzocht welke werking de voorbescherming heeft voor de al in 2019 verleende maar nog niet onherroepelijke omgevingsvergunning.”

“Inmiddels staan er al twee petities online om te tekenen tegen de sloop van de panden”, zegt Bakker. De sloop ‘vernietigt architectonisch-, cultureel- en oorlogserfgoed vernietigd. Dit is een oproep aan de minister van OCW om de panden aan te wijzen als rijksmonument”, aldus de opstellers op petitie.nl. De ‘verontruste buurtbewoners en/of Amsterdammers en iedereen dit ter harte gaat’ richten zich tot de minister ‘omdat kennelijk het gemeentelijk welstandsbeleid in deze tekortschiet’. “Hopelijk is de eigenaar ontvankelijk voor de groeiende weerstand en maatschappelijke druk”, besluit Bakker. “Hoop voor sloop, zeg ik dan maar.